تکلیف شب چیست؟

آموزشی تلقی کرده و بعضی آن را یک مصیبت می خوانند و گروهی دیگر آن را عامل تزلزل خانواده و تضاد والدین می دانند. افراطیون از آن به عنوان یک هیولای تربیتی که عامل ضایع کننده تمایلات ، رغبتها و استعداد ها در عصر « موج سوم » است، ذکر کرده ، آن را عامل اساسی شکنجه روانی محصلان می دانند.   

                                              ***

یکی از آخرین مطالعات منسجمی که در خصوص جمع بندی اهداف تکلیف شب صورت گرفته ، تحقیق پروفسور رایپستین است که با وسواس علمی خاصی، کلیه اهداف تکلیف شب را با جامعیت خاص در هفت مقوله به شرح ذیل خلاصه و طبقه بندی کرده است که امید است مورد نقادی و استفاده علاقه مندان به تعلیم و تربیت واقع شود:1-    تمرین: تکالیف به منظور افزایش سرعت ، تسلط ،تثبیت، حفظ یادگیری و مهارت صورت می گیرد.2-  شرکت فعال: تکالیف به منظور افزایش درگیری و اشتغال هر دانش آموز در فرایند فعالیت های یادگیری مورد استفاده واقع می شود.3-  رشد شخصیت: تکالیف به منظور پرورش حس مسئولیت شخصی ، امانت و صداقت ، قدرت، مدیریت و زمان بندی ، اعتماد به خود و تداوم در امر یادگیری به کار بسته می شود.4-  روابط متقابل شاگرد با والدین : تکالیف به منظور بر قراری ارتباط ، ما بین والدین و فرزند درخصوص مهم ترین کار در مدرسه و فر آیند یاد گیری به کار گرفته می شود.5-  خط مشی و مقررات: انجام تکایف به منظور تأمین دستورات مدیریت ، اجرای مقررات مربوط به سیاست کتبی در خصوص کم و کیف تکالیف روزانه و هفتگی صورت می گیرد.6-    روابط عمومی : تکالیف به منظور آگاهی والدین از آنچه که در کلاس درس فرزند می گذرد، به کار برده می شود.7-  تنبیه: تکالیف به منظور اخطار و هشدار به دانش آموز تلقی گردیده و این امر به عنوان یک نوع یاد آوری در خصوص انتظاراتی است که شخص معلم از دانش آموز در مسایل درسی و رفتار در کلاس از او داشته، به کار برده می شود.کاربرد هر یک از این اهداف هفتگانه، منجربه یک نوع فعالیت آموزشی و یاد گیری می شود. انواع تکلیف شب مطالعه منسجم در حوزه تکلیف شب ، نشانگر این امر است که  بسیاری از متخصصان در صدد بر آمده اند که انواع تکلیف شب را طبقه بندی که انواع تکلیف شب را طبقه بندی کنند.پروفسور « لی و پر ویت » پس از بررسی و جمع بندی پژوهش ها ، طبقه بندی مفید و جامعی از انواع تکلیف شب را ارائه کرده اند،که به طور بسیار وسیع و در طیف گسترده مورد استفاده معلمان ، محققان، کار شناسان و علاقه مندان به امر تعلیم و تربیت واقع شده است.آن ها انواع تکلیف شب را ، در چهار دسته اصلی یعنی « تمرینی» ، « آماده سازی و آمادگی»، «امتدادی و بسطی » و « خلاقیت » طبقه بندی کرده اند.

1-    تکالیف تمرینی این نوع تکالیف ، به تقویت مهارت ها و دانش های می پردازد و معمولا به صورت کتبی ارائه می شود تکالیف تمرینی جهت تثبیت یاد گیری و فعالیت های خواندن و کار های تمرینی و انفرادی به کار گرفته می شود. شاید این نوع تکالیف ، به قول « دویل و بابر» از قدیمی ترین و با سابقه ترین نوع تکلیف شب است، معذلک از لحاظ تأ ثیر گذاری و سودمندی بر روی شاگردان ، سئوال بر انگیز است. اکثر تکالیف تمرینی، غیر تخیلی ، هرگز نمی توانند مورد استفاده واقع شوند.البته موثر ترین نوع تکالیف آ ن هایی هستند که از شاگرد خواسته می شود که آموخته های جدید را با روش شخصی به طور مستقیم به کار ببرند. به عنوان مثال می توان از دانش آموزانی که اخیرا انواع ابر ها را مطالعه کرده اند، خواسته شودکه عکسهای مجلات قدیمی را در ارتباط با انواع ابر ها مورد مطالعه قرار داده ، نوع ابر ها را مشخص کنند.

2-    تکالیف آماده سازی و آمادگیاین نوع تکالیف ، جهت آماده سازی و آماده کردن شاگردان برای درس های روز بعد یا روز های بعد به کار برده می شود و معمولا به صورت مطالعه کتب درسی، مطالعه خارج از کتب درسی ، جمع آوری مطالب و مواد قبل از کنفرانس در کلاس درس، حفظ کردن، رو خواندن و از قبل خواندن دروس انجام می پذیرد.قصد غایی این نوع تکلیف، همانطوری که « دویل و باربر» بیان کرده اند، وادار کردن دانش آموزان به کسب زمینه مناسباطلاعاتی جهت آماده شدن برای دروس و مباحثه روز بعد است».زمانی  این نوع تکلیف از سودمندی کار آیی بر خوردار است که ابتدا رهنمود ها، راهنمایی ها و دستور العمل های لازم در مورد چگونگی و چرایی انجام تکالیف کاملا برای دانش آموزان تبیین گردد و ابتکار عمل ، قدرت تخیل و روش شخصی حفظ شود.

3-    تکالیف بسطی و امتدادیاین نوع تکلیف، به قول « فویل وبیلی » ، شاگرد را فراسوی کار ها و فعالیت های کلاسی سوق داده،مو جبات یادگیری ایده ها و مهارت ها را در موقعیت های جدید فراهم آورد. به عنوان مثال، درس کلاس، ممکن است راجع به ناپلئون باشد،و از دانش آموزان کلاس خواسته می شود که کتابی را در مورد ناپلئون بخوانند و خلاصه ای از آن را در کلاس ارائه دهند. و یا ممکن است مقاله ای از طرف معلم داده شود و از شاگردان خواسته شود، مقاله ای را بخوانند و خلاصه کنند.یا مثلا معلم فرم های مخصوص را برای کودکان دبستانی تهیه کند و هنگام دیدن برنامه های غیر درسی تلویزیون، از آنان بخواهد که فرم ها را تکمیل و در کلاس بحث کنند.معمولا به قول « فویل و بیلی »، تکلیف بسطی، به صورت پروژه های دراز مدت و از طریق فعالیت های حل مسایل تحقق پیدا می کند. پروژه های طولانی مدت و امتداد کار ها،موضوعاتی است که در کلاس درس تدریس شده و ادامه آن در منزل به صورت فردی انجام می گیرد.معمولا این نوع تکلیف خود انتخابی است. مثلا : ساختن هرم ، ساختن تقویم سالیانه و یا نوع غذای خاص.ضمناَ فعالیت های حل مسئله در این نوع تکلیف ، ممکن است چندین روز یا چندین هفته را در بر میگیرد تا تکلیف کامل شود.گهگاهی از افراد خواسته می شود که مسئولیت پژوهش در یک موضوع اجتماعی، علمی، فرهنگی ،سیاسی ، ادبی و یا اخلاقی را که قبلا در کلاس تدریس شده است،بپذیرند و پس از اتمام تحقیق به کلاس گزارش دهند .این نوع تکلیف، به قول « دویل و باربر» بر روی تولید دانش، نه تکرار و تکثیر دانش استوار بوده و در صددامتداد فغالیت های آموزشی به صورت انفرادی در خارج از مدارس است.این نوع تکلیف می تواند به عنوان پیش سازمان دهنده مفاهیم درسی و آموزشی به کار بسته شود.

4-    تکالیف خلاقیتی« فویلی » اعتقاد دارد که وقتی دانش آموز مفاهیم و مهارت های  کسب کرده در کلا درس رابا هم ترکیب کند و در یک راه یا راه های جدید و متفاوت به کار بندد ، این نوع تکلیف را تکلیف خلاقیتی گویند.تکالیف خلاقیتی ممکن است به صورت کتبی یا شفاهی و یا به  صورت انجام کاری صورت پذیرد. به عنوان مثال :ساختن یک مزرعه با چوب های مستعمل بستنی ، یا حل مسئله خاص و یا پرسش شفاهی از شاگردان.این نوع تکلیف ، قدرت خلاقیت ، ابتکار شخصی ، قدرت تخیل و خود راهبری را در شاگردان پرورش می دهد.البته باید اذعان داشت که هر چهار نوع تکلیف ، همیشه به طور مجزا و منفک به شاگردان ارائه نمی شود.گاهی ممکن است شاگرد برای حل یک مسئله ( مثلا معلم از شاگرد می خواهد که هنگامی که با والدینش به تفریح و تعطیلات می رود، خلاصه ای از مسایل قابل مشاهده تجربیات خود را در درس انشاء به سایر همکلاسانش ارائه دهد) ، از هر چهار نوع تکلیف برای بسط و خلق ایده خود استفاده کند.معذلک با فراهم آوردن تنوعی از تکالیف مختلف ، می توان موجبات تثبیت ، آماده سازی، تداوم و خلق مفاهیم و مهارت ها را در فرایند تعلیم و تربیت ایجاد کرد.در حوزه معرفتی علوم تربیتی ، در خصوص اثرات تکلیف شب « دویل و باربر » با وسواس علمی ، سؤالات اساسی را مطرح کرده اند : آیا تکلیف شب واقعا به یادگیری دانش آموز کمک می کند؟ اگر چنین است، میزان بهینه و مطلوب تکلیف شب چقدر است؟چه نوع تکلیفی بیشترین اثر را دارد ؟ اثرات جانبی و یا منفی تکلیف شب چیست؟و بالاخره ارتباط و رابطه بین دانش آموز با نوع و کمیت تکلیف شب چگونه است؟ متخصصان علوم تربیتی با انجام تحقیقات نظری و تجربی در صدد پاسخگویی به این سؤالات بر آمده اند؟پروفسور « نور» ، در سال 1981میلادی پس از کنکاش بسیار و مطالعه کلیه تحقیقات (بالغ بر 500 مقاله) مربوط به تکلیف شب از سال 1900 میلادی تا 1979، اظهار داشت که « ارتباط بین انجام تکلیف شب و موفقیت تحصیلی حل نشده و بدون جواب باقی مانده است».« بیل و فویل » در سال 1985، میلادی پس از جمع بندی کلیه تحقیقات تجربی در خصوص کار آیی تکلیف شب اعلام کردند که تا کنون 88 تحقیق تجربی از سال 1904 تا سال 1984 صورت گرفته است. از این تعداد ، صرفا 13 تحقیق تجربی تا قبل از واقعه « اسپوتنیک » یعنی از سال 1904 تا 1957 صورت پذیرفته و واقعه مذکور ، نقطه عطفی برای تحقیقات تجربی در امر تکلیف شب شده ، به نحوی که پس از آن،75 تحقیق تجربی تا سال 1984 صورت گرفته است.نتایج این تحقیقات انجام گرفته به شرح ذیل است:الف) 34 تحقیق تجربی نشان می دهد که تفاوت با معنایی به نفع تکلیف شب نسبت به سایر روش های یادگیری در موفقیت تحصیلی وجود داشته است.ب) 6 تحقیق تجربی نشان داد که تفاوت با معنایی ، سایر روش های یاد گیری نسبت به نوع تکلیف شب در امر موفقیت تحصیلی داشته اند.ج) 48 تحقیق تجربی نشان داده که تکلیف شب و سایر روش های یادگیری ، نتایج مشابهی را در موفقیت تحصیلی شاگردان بوجود آورده است.« هریس کوپر » در سال 1989 میلادی ، پس از اینکه حدود 100 مقاله و 100 گزارش مربوط به تکلیف شب را مطالعه کرد، اثرات مثبت و منفی تکلیف شب و زمان مطلوب در مقاطع تحصیلی مختلف را به شرح زیر جمع بندی کرد:

الف) اثرات مثبت تکلیف شب

1-    پیشرفت و یادگیری سریع:

1-1-       بخاطر سپردن بهتر دانش حقایقی و اطلاعاتی.

1-2-       درک بیشتر

1-3-       تفکر انتقادی بهتر، تشکیل مفاهیم ، پردازش اطلاعات.

1-4-       تقویت و غنی سازی برنامه درسی.       

 ۲-۲ اثرات تحصیلی بلند مدت:

1-2- اشتیاق به یادگیری در اوقات فراغت.

2-2- بهبود طرز تفکر نسبت به مدرسه.

3-2- عادات به مطالعه و مهارت آموزی. 

۳-        اثرات غیر تحصیلی:

1-3- خود راهبری بیشتر.

2-3- خود انضباتی بیشتر.

3-3- تنظیم بهتر وقت.

4-3- کنجکاوی بیشتر.

5-3- استقلال بیشتر.

6-3- قدر دانی بیشتر اولیاء ازمدرسه و شرکت در فعالیت های مدرسه.

ب) اثرات منفی تکلیف شب

۱- بیذار شدن:

1-1- از دست دادن علاقه به مطالب درسی.

2-1- خستگی جسمی و روحی ( عاطفی ).

3-1- محروم شدن از اوقات فراغت و فعالیت اجتماعی.

۲- دخالت اولیاء :

1-2- فشار والدین برای انجام تکالیف و عملکرد خوب.

2-2- اغتشاش و گیجی در خصوص تکنیک های آموزش ( تضاد بین روش های تدریس معلمان و والدین)

 3- تقلب

1-3- رونویسی تکالیف از سایر دانش آموزان.

2-3- واگذار کردن تکالیف به سایر افراد.

3-3- افزایش فاصله بین دانش آموزان ضعیف و دانش آموزان ممتاز.انجام دادن تکالیف مسئولیت شخصی دانش آموزان است.معلم نباید محرک آن باشد که والدین در ایفای نقشی که در انجام دادن تکالیف خانه ی دانش آموز دارند، افراط ورزند. مسئولیت انجام دادن تکالیف به دانش آموز مربوط می شود. والدین وقتی این مسئولیت را به عهده می گیرند، در دام می افتند. تکالیف ممکن است سلاح دانش آموز بشود برای تنبیه کردن والدین ، سوء استفاده کردن از آنان، و دلواپس ساختنشان. اگر والدین به جزئیات پیش پا افتاده ی تکالیف فرزندشان توجه کمتری نشان بدهند، و در عوض،آشکارا به اوبفهمانند که « تکالیف مسئولیت شخصی توست، و کار کردن هم مسئولیت ما»، در این صورت، خیلی از ناراحتی ها پیش نخواهد آمد.

دانش آموز از انجام دادن تکالیفش تجربه کسب می کند تا کار هایش را خودش انجام دهد، و ارزش اصلی تکالیف در همین امر نهفته است.این کار، در میان محدودیتها ، به او آزادی می دهدتا زمان و طول کارش را مشخص کند.پدر یا مادری که گوشزد می کند، غر می زند، و پا فشاری می کند، مهر بطلان بر مزیت اصلی تکالیف خانه ی دانش آموز می زند.

منبع :  

  بچه های کلاس اولی من

موضوعات مرتبط: مخصوص اولیای محترم ، مخصوص همکاران گرامی آموزش وپرورش-ابتدایی-تدریس -فرهنگ-کتاب ...